Kotwicz Mikołaj h. własnego (zm. 1507), archidiakon, oficjał generalny poznański, poeta i prawnik. Pochodził ze Żnina (stąd zwano go ze Żnina), był, jak się zdaje, bratem Jerzego, wójta gnieźnieńskiego (w l. 1512–20), syna Jana z Kowalewa w ziemi wschowskiej i Małgorzaty h. Grzymała z Ludziska. Data urodzenia K-a nie jest znana. Wg Gansińca uczył się w szkole katedralnej w Poznaniu. W r. 1466 był K. plebanem bydgoskim. Nie jest wiadome, kiedy i z jakim stopniem ukończył uniwersytet w Krakowie, gdzie zapisał się w r. 1470 lub 1471. Z r. 1471 pochodzi przepisany przez K-a przekaz „Kronika mistrza Wincentego” z komentarzem Jana Dąbrówki (znajdujący się w B. Jag.). W r. 1475 duchowny Mikołaj Kotwicz pozwał przed sąd rektorski studenta, obrażony przezeń w bursie podczas posiłku. Studia kontynuował K. w uniwersytetach włoskich, zwłaszcza w Bolonii, gdzie ok. r. 1480 uzyskał stopień doktora dekretów.
Wkrótce po powrocie do Polski K. został dziekanem kolegiaty łowickiej, a następnie kantorem łęczyckim. W tym okresie rozpoczął pracę nad gromadzeniem i wydaniem ustaw synodalnych, dotyczących głównie walki z herezją. Został altarystą u Św. Marii Magdaleny w Poznaniu, a wkrótce altarystą pyzdrskim. Przyjaźnił się z arcbpem gnieźnieńskim Zbigniewem Oleśnickim; z jego ramienia może wyjeżdżał do w. mistrza krzyżackiego z zawiadomieniem o śmierci króla Kazimierza Jagiellończyka (Wiszniewski). Po śmierci Oleśnickiego K. został powołany przez kapitułę metropolitalną, wraz z Wojciechem z Bydgoszczy, na notariusza przy wyborze królewicza Fryderyka na arcybiskupa gnieźnieńskiego. Jego także wydelegowała kapituła w końcu lipca 1493 r., obok Piotra Wapowskiego, do Rzymu w celu uzyskania zgody papieskiej na zatrzymanie przez Fryderyka biskupstwa krakowskiego. Kiedy Fryderyk został we wrześniu 1493 r. kardynałem i połączył w swym ręku obie godności kościelne: gnieźnieńską i krakowską, wywdzięczył się K-owi za dobrze odprawione poselstwo; bezpośrednio po jego powrocie z Rzymu 23 XII 1493 r. polecił go na stanowisko archidiakona poznańskiego (które K. posiadał do śmierci) i darzył go stałym zaufaniem. Dn. 26 VIII 1494 r. K. uczestniczył w uroczystym ingresie kardynała Fryderyka na stolicę arcybiskupią, a 30 VIII reprezentował kapitułę poznańską na pierwszym synodzie archidiecezjalnym w Gnieźnie. Reprezentował również kapitułę na synodzie prowincjonalnym w Łęczycy w l. 1496 i 1499. Dn. 20 XI 1499 r. otrzymał godność oficjała generalnego katedry poznańskiej; na tym stanowisku pozostał do 20 XI 1504 r. Pod koniec 1500 r. został kolektorem, obok dziekana Jana Łukowskiego, pieniędzy jubileuszowych w diecezji poznańskiej, które stolica apostolska przeznaczyła na potrzeby państwa, a zwłaszcza na obronę przed Turkami. W okresie trochę późniejszym spotykamy K-a kilkakrotnie na stanowisku kolektora (m. in. w r. 1505 był nim w diecezji krakowskiej, jeździł wtedy także do Wrocławia). W r. 1502 K. przedkładał kapitule poznańskiej list rektora uniwersytetu bolońskiego, potwierdzający obecność na Wydziale Prawa kanonika poznańskiego Jana Górskiego. T. r. bp Jan Lubrański wyznaczył K-a i kanonika Zygmunta z Kamieńca swymi zastępcami w określaniu i urządzeniu granic mazowieckiej części diecezji poznańskiej.
W r. 1503, po śmierci kardynała Fryderyka i wyborze na arcybiskupstwo gnieźnieńskie Andrzeja Róży Boryszewskiego, kapituła gnieźnieńska delegowała K-a do elekta przebywającego wtedy w Krakowie, by zaprosić go na stolicę do Gniezna. K. posiadał zaufanie kanclerza katedralnego gnieźnieńskiego, a zarazem ówczesnego kanclerza koronnego Jana Łaskiego, wkrótce koadiutora sędziwego prymasa; przyjaźń tę zaświadczył później Łaski w swym testamencie. Powierzał K-owi wiele spraw kościelnych i osobistych. Można by sądzić, że za pośrednictwem Łaskiego zbliżył się K. do kancelarii królewskiej, gdzie występował też w tymże czasie notariusz Jan Kotwicz. W r. 1503 K., lub sekretarz królewski Jan Górski, miał być wysłany w sprawach Gdańska i zatargów na pograniczu na dwór cesarza Maksymiliana. W nagrodę za usługi król Aleksander poparł starania K-a o uzyskanie kanonii gnieźnieńskiej, którą otrzymał w pierwszej połowie 1503 r. Kapituła ofiarowała mu, do wspólnego użytku z innym kanonikiem, murowany dwór w Gnieźnie, który K. własnym kosztem odnowił. Dn. 1 VII 1505 r. ustąpił z tejże kanonii. W t. r. otrzymał, w zamian za altarię pyzdrską, inną kanonię w Gnieźnie, u Św. Jerzego. Jako delegat kapituły brał udział w synodach prowincjonalnych w Łęczycy (w l. 1496, 1499, 1502 i 1505) i w Kole (1501, 1507).
K. bywał rozjemcą w sporach lub wykonawcą testamentów, potwierdzał, obok dostojników świeckich, szlachectwo, w r. 1507 rozpatrywał spór, po kim ma zasiadać w kapitule poznańskiej kanclerz. Wykształcony, gładki i oczytany, był K. człowiekiem światowym, o nieprzeciętnym umyśle. Pisał wiersze, elegie, rozprawy prawnicze. Opracowywał księgi liturgiczne, np. Wstęp do „Missale Posnaniensis Diocesis” (wyd. 1505). Z obszernego zbioru ustaw zgromadzonego przez K-a opublikowany został traktat o interdyktach Doctoris Nicolai Kottovicii Decisio de Interdicto et Excommunicatione, który król Aleksander polecił na sejmie w Radomiu w r. 1505 wcielić do statutów Królestwa, a arcbp Jan Łaski włączył go do opracowanego przez siebie zbioru praw. W tymże zbiorze znajduje się druga praca K-a Decisio de statuto provinciali contra raptores. Z utworów poetyckich K-a niewiele się zachowało. Po śmierci arcbpa Oleśnickiego (2 II 1493) ułożył epicedium Elegi supra sarcophagum…, którego tekst przekazał S. Starowolski w „Monumenta Sarmatarum”. Utwór ten składa się z 6 dystychów elegijnych, jest pod względem metrycznym nienaganny i świadczy o dużym talencie poetyckim autora. K-owi przypisuje się (W. Kętrzyński i R. Gańsiniec) epos pt. Sbigneis na temat wieloletniego zatargu Zbigniewa Oleśnickiego z Mikołajem Kośmidrem Gruszczyńskim o posiadanie miasta Koźmina (W. Bruchnalski i T. Sinko uważali poemat za anonimowy; odpis z XV w. w B. im. Raczyńskich w Poznaniu, rkp. II H. d. 16 f. 255v.–256). Sbigneis była przypuszczalnie zaplanowana w objętości „Iliady”, jednak autor prawdopodobnie przerwał układanie poematu, a zachowane wiersze (72 heksametry) powstały między sierpniem 1490 a lipcem 1492 r. Autor pomysłowo latynizuje polskie nazwiska i nazwy miejscowości (Templarius–Kościelecki, Sola Pharetra–Szamotuły); Oleśnickiego, który ostatecznie zwyciężył, przedstawia, niezgodnie z prawdą historyczną, jako stronę w tym sporze pokrzywdzoną i dążącą do pokoju. Utwory poetyckie K-a należą do typu humanistycznego, a ze względu na walory artystyczne są ważnym zabytkiem polskiej historii literatury. Jeszcze 13 V 1507 r. uczestniczył K. w synodzie prowincjonalnym w Kole jako przedstawiciel kapituły, skąd go wybrano delegatem do króla. Chorował już 28 VI, zmarł na krótko przed 30 VIII 1507 r. Na dzień 31 VIII kapituła wyznaczyła aniwersarz K-a, który ufundował wspólnie z prymasem Z. Oleśnickim. Zapisał katedrze poznańskiej gobelin, a wraz z kanonikiem Klemensem z Piotrkowa darował jej srebrne naczynie z łyżką.

Nowy Korbut (Piśm. staropolskie), II; Ciampi S., Bibliografia critica delle antiche reciproche corrispondenze politiche, ecclesiastiche, scientifiche, letterarie, artistiche dell’ Italia colla Rusia colla Polonia, Firenze 1834 I 168; Enc. Kośc.; Korytkowski, Prałaci gnieźn., II; Boniecki; Uruski; – Brückner A., Średniowieczna poezja łacińska w Polsce, Rozpr. AU Wydz. Filol., Kr. 1892 XVI 306; Dzieje literatury pięknej w Polsce, Cz. 1, Kr. 1918 s. 72–3 (Bruchnalski W., Polska poezja średniowieczna), s. 124–5 (Sinko T., Historia poezji łacińskiej humanistycznej w Polsce); Fijałek J., Dominus Bartolus de Saxoferrato eiusque permagna in Polonos auctoritas. Cracoviae 1914 s. 60–1; tenże, Redaktor syntagmatów, „Czas. Prawn.-Hist.” R. 8: 1956 s. 294; Gańsiniec R., „Sbigneis” M. K-a, „Pam. Liter.” R. 48: 1957 z. 1 s. 108–30; Kętrzyński W., O nieznanej epopei z XV w., „Spraw. z Czynności Zakł. Narod. im. Ossol.” 1887; Kozierowski S., Obce rycerstwo w Wielkopolsce w XIII–XVI w., P. 1929 s. 55–7; Nowacki J., Dzieje archidiecezji poznańskiej, P. 1959–64 I–II; Nowak-Dłużewski J., Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Średniowiecze, W. 1963; Rybus H., Królewicz kardynał Fryderyk Jagiellończyk jako biskup krakowski i arcybiskup gnieźnieński, Studia Historico-Ecclesiastica, W. 1955 II 40, 41 i przypis 5, 135, 147, 154, 156, 159; Sułkowska-Kurasiowa I., Polska kancelaria królewska w latach 1447–1506, Wr. 1967 (inne niż Zwiercan przyjmuje daty studiów K-a); Wiszniewski M., Historia literatury polskiej, Kr. 1843 V 73; Zeissberg H., Johannes Łaski Erzbischof von Gnesen (1510–1531) und sein Testament, Wien 1874 s. 125; Zwiercan M., Komentarz Jana z Dąbrówki do Kroniki mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem, Wr. – W. – Kr. 1969 s. 67, 164, 170, 187; – Acta capitulorum, I–II; Acta rectoralia, I nr 371, 373; Akta Aleksandra; Album stud. Univ. Crac., I; Matricularum summ., II–IV; Die Matrikel der Universität Leipzig 1409–1809, Hrsg. v. G. Erler, Leipzig 1897; Starowolski, Monumenta Sarmatarum, s. 559; – Działalność literacką K-a opracował Henryk Kowalewicz.
Danuta Quirini-Popławska